İngilizce’deki “rights in rem” ve “rights in personam” ifadeleri Türk hukukunda ne anlama gelmektedir? Nasıl tercüme edilmelidir?
Sözleşme çevirilerinde ve özellikle de akademik çevirilerde karşımıza çıkan “rights in rem” ve “rights in personam” terimleri birbirinden oldukça farklı olmakla beraber tam anlamıyla birbirlerinin zıttını ifade etmemektedir.
Bu terimlerdeki Latince sözcükleri sırayla çevirmek gerekirse “rem” şey, “personam” kişi ve son olarak “in” edat olarak karşı anlamına gelmektedir. Böylece “in rem“, bir şeye karşı demek olup buradaki şey, “eşya” kelimesinin tekil halidir. Dolayısıyla “rights in rem“, eşyaya karşı haklar olarak tanımlanabilir.
Oxford Dictionary’nin sponsor olduğu Lexico da “rights in rem” terimini, bir şeye karşı veya onu ve dolayısıyla da diğer kişileri genel anlamda etkileyen hak olarak tanımlamaktadır[1]. Bunun karşısında yer alan “rights in personam” terimi ise aynı yöntemle, kişiye karşı haklar olarak tanımlanabilir.
Buradaki “kişi” belirli bir kişidir ve bu belirlilik bir hukuki ilişkiden kaynaklanmalıdır. Kısacası “right in rem” teriminden malikin -hak sahibinin- belirli bir eşyaya karşı sahip olduğu hak; “right in personam”dan ise malikin yalnızca belirli bir kişiye karşı sahip olduğu hak anlaşılmalıdır. Bir eşyaya karşı olan hak, herkese karşı ileri sürülebilirken; belirli bir kişiye karşı olan hak, tanımı itibari ile ancak bu kişiye karşı ileri sürülebilecektir.
Türk hukukunda herkese karşı ileri sürülebilen haklar, mutlak hak olarak sınıflandırılmasına rağmen “rights in rem” teriminin muhteva ettiği “rem” sözcüğü itibariyle bu terim bir malvarlığı hakkına işaret etmekte olup ayni hakları ifade etmektedir. Çünkü mutlak hakların içine eşyaya ilişkin olmayan -kişilik hakkı, velayet hakkı, manevi yönü ile fikri haklar gibi- haklar da girmektedir.
Öte yandan, “right in personam” içinse hukukumuzda, belirli bir hukuki ilişki uyarınca belirli bir kişiye karşı ileri sürülebilen hakları ifade eden nisbi hak terimi karşılık gelmektedir. Bunlara örnek olarak -ilgili hukuki ilişkinin sadece taraflarını bağladıklarından- alacak hakları, yenilik doğuran haklar ve hatta şahıs varlığına giren kimi haklar da verilebilir.
Bu terimlerin dava anlamındaki “action” ile birlikte kullanılması halinde ise “action in rem” ayni dava; “action in personam” ise dava konusuna göre alacak davası vb. olarak tercüme edilebilir.
“Rights in rem” teriminin Almanca’daki karşılığı ise “dingliches Recht“dir. “Right in personam” kelimesi ise Almanca’ya “persönliches Recht” olarak çevrilebilir.
[1] https://www.lexico.com/definition/in_rem
